BİTKİSEL ÜRETİMDE AHIR GÜBRESİ: EFSANELER VE GERÇEKLER
Ahır gübresi bitki besin maddelerini içeren, organik maddece zengin ve toprağın mikrobiyal (faydalı mikro-organizmalar) faaliyetini artırıcı özelliklere sahiptir. Bu nedenle uygun şekilde hazırlanıp toprağa karıştırıldığında bitki verimini artırdığı söylense de gübrenin kalitesi ahırda yetişen hayvanın türüne, yaşına, ne ile beslendiğine, hangi şartlarda depo edildiğine, hangi zamanlarda ve ne kadar süre ile uygulandığına göre bu etki değişebilmektedir. Birçok çiftçimiz son zamanlarda gübre fiyatlarındaki fahiş artıştan dolayı alternatif yollar aramakta ve özellikle hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde bitkisel üretim için sadece ahır gübrelerinin kullanımı konusuna yakın ilgi göstermektedirler. Bunun yanında kendini “küresel sermaye” düşmanı olarak lanse eden ve kime hizmet ettiği belli olmayan bir güruh, hiçbir bilgiye veya olguya dayanmadan başta ahır gübresi olmak üzere değişik “doğal” gübrelerin “kimyasal” veya ticari gübrelere, “doğa dostu” ve ucuz alternatifler olacağı hususunda yerli yersiz yaygara yapmaktadırlar.
Daha önceki yazımda da uygun ortamda hazırlanmayan ahır gübresinin ticari gübrelere göre daha kazançlı bir alternatif olamayacağını belirtmiştim ancak sosyal medyada bu konuda farklı tepkiler olunca konuyu biraz daha detaylı irdeleme ihtiyacı olduğunu düşündüm.
Bitkiler için en temel besin maddesi azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) olarak bilinir o yüzden birçok ticari gübre bu üç temel mineral üzerine hazırlanmıştır. Bunlar ne kadar kimyasal gübre olarak anılsa da sentetik bir süreçten geçmeden havadaki azot veya kayaçlardaki minerallerden elde edilebilen tamamen doğal kaynaklar kullanılarak hazırlanmaktadır. Ticari gübrelerin fazlaca ya da orantısız kullanılması bitkilerin ticari gübrelerden faydalanma oranını azaltabilir. Ayrıca toprakta organik maddenin azlığı veya asitlik dengesinin kaybolması yine bitkilerin topraktaki besin elementlerinden faydalanmasına engel olur.
Ahır gübresi ise organik maddece zengin olup içinde değişik oran ve sayıda bitki besin elementi bulunur. Bu besin elementleri içerisinde önemli bir element olan azot, amonyum formunda veya çoğunlukla organik maddelere bağlı halde bulunur. Ahır gübresindeki fosfor ise genelde fitat, fitik asit, fosfolipid vb. gibi organik moleküllere bağlı olarak bulunur. Organik azot ve fosforun yarayışlı hale gelebilmeleri için mineral haline gelmeleri gerekir bu yüzden de ahır gübrelerinin daha faydalı olması için topraktaki yararlı mikropların yeterince çalışması gerekir. Aksi halde ahır gübresindeki özellikle organik fosforun hızlı yer değiştirmesi ve yer altı/yerüstü suları kirletmesi riski bulunmaktadır (1).
Şimdi bazı bitkilerin topraktan ne kadar bu besin elementlerinden kaldırdığına ve ahır gübresinde bu besin elementlerinden ne kadar bulunduğuna bakarak fikir elde edelim (2):
Yonca bitkisi bir dekardan 37,3 kg N; 8,7 kg P2O5 ve 37,8 kg K2O kaldırır.
Danelik soya fasülyesi bir dekardan 32,3 kg N; 5,9 kg P2O5; ve 21,1 kg K2O kaldırır. (Yonca ve soya fasülyesi kendi azotunu kendi yapar)
Silajlık Mısır bir dekardan 14,9 kg N; 6,9 kg P2O5; ve 16,5 kg K2O kaldırır.
Pamuk bir dekardan 19,7 kg N; 5,8 kg P2O5; ve 17,3 kg K2O kaldırır.
Buna karşın bir ton katı sığır gübresi 5 kg N; 2,3 kg P2O5 ve 5 kg K2O, sıvı ise 2,3 kg N, 0,9 kg P2O5 ve 1,8 kg K2O içerir.
Buna göre teoride bir dekara yaklaşık 4 ton kadar katı, 8 ton kadar da sıvı ahır gübresi atılmalı ki bitkilerin minimum ihtiyacı karşılanabilsin. Ahır gübresinin iyi şartlarda fermente edilmiş (yanmış ahır gübresi) olması ve toprağa karıştırılması gerekir aksi halde toprağınıza zararlı bakteri yanında yabancı ot ve zararlılarla tanıştırabilirsiniz. Diğer yandan ahır gübresi her gün ahırdan kazınıp toplansa bile azot içeriği %15-35 arasında kaybolur ve ayrıca toprağa karıştırırken bir o kadar da havaya uçar. Bu nedenle hayvan gübresi iyi bir azot kaynağı değildir ve mutlaka takviye edilmesi gerekmektedir.
Kanada’da yapılan bir çalışmada sonbaharda atılan 3 ton/da ahır gübresinin verime hiçbir katkı sağlamadığı ticari gübreli tarlaya göre %20 daha az buğday, %60 kadar da daha az arpa elde edildiği bulunmuştur (3). Bu nedenle bitkilerin azot ihtiyacının ahır gübresinden elde edilmesi düşünülüyorsa bitkilerin azota ihtiyaç duyduğu dönemde verilmesi daha doğru bir yaklaşımdır.
Diğer yandan İtalya’da yapılan bir çalışmada ahır gübresinin iyi bir alternatif olabileceğini İtalyan çimi (Reygras), mısır ve sorgum kaba yem verimini artırdığı bildirilmiş ancak bunun için dekara 6 ila 10 ton civarında ahır gübre ilavesinin yapılması gerektiği bildirilmiştir (4).
Daha çarpıcı sonuçlar ise yaklaşık yüzyıldır sadece ahır gübresi ve sadece ticari gübre farklı uygulamaları yapılan deneme tarlasından alınmıştır. Bu çalışmada ahır gübresi içeriği incelenerek eşit miktarda ticari gübre içeriği oranında tarlaya uygulanmıştır. Diğer bir deyişle tarlaya atılan ticari gübredeki azot, fosfor ve potasyum miktarı ile ahır gübresinin NPK içerik miktarı aynı tutulmuştur. Bu çalışma sonucuna göre buğday veriminde ticari gübreleme ahır gübrelemesine oranla %7 fazla olsa da bu fark önemli bulunmamıştır. Buna karşın buğday danesinin fosfor içeriği ticari NPK gübresi atılanlarda, ahır gübresinin 2 katı kadar fazla olmuştur. Çalışmanın sonucunda ahır gübresinin toprağın azotunu artırmadığı ve içerdiği fosforun da bitkiler için ticari gübrelere göre daha az elverişli olduğu belirtilmiştir (1). Ahır gübresinin de çevreci bir gübre olduğu da ayrıca tartışılabilir. Çünkü ahır gübresindeki organik fosfor toprağın derinliklerine kolayca inebilmekte ve yer altı surlarına karışabilmektedir.
Dünya çapında 58 farklı çalışmayı içine alan bir meta analizde de benzer sonuçlar elde edilmiş aynı miktarda besin elementi içerdiği takdirde ahır gübrelerinin ticari gübre yerine kullanıldığı zaman verim ve kalitede önemli bir değişiklik olmadığı ahır gübresinin uzun süre kullanıldığı zaman toprak organik maddesini %17’ye kadara artırdığı belirtilmiştir (5). Buna karşın ağır killi topraklarda ahır gübresinin verim ve kalitede düşüşler gösterdiği, ahır gübresinin buğday, arpa gibi kışlık tahılların verim ve kalitesine yazlık tahıllara göre negatif etkisini bildirmişlerdir (5).
Çalışmalardan da anlaşıldığı üzere çiftçiler pek pislikle oynamayı tercih etmediğinden ticari gübrelere talep oluştuğu görülmektedir. Küçük çapta tarım yapanlar için bu tür uğraşlar belki zevk verebilir ancak iş büyüdüğünde maalesef o kadar gübreyi idare etmek söylemek kadar kolay olmuyor.
Özetle bitkinin ihtiyacı olan temel besin elementlerini toprağa tekrar veremezseniz hedeflediğiniz verimi almak mümkün olmuyor! Bunu da ister ticari gübre ile ister ahır gübresi ile sağlayın verim ve kalite açısından pek bir fark etmiyor ama ahır gübresi de olsa fazla ve dikkatsiz kullanırsanız bitkinize ve çevrenize zarar verebilirsiniz. Ticari gübre pahalı diyen çiftçilerimiz de dekara 8-10 ton gübre atma işçilik ve maliyetini düşünüp ona göre adım atmalılar. Diğer bir husus ta mutlaka atacağınız ahır gübresinin analizini yaptırıp içinde ne var ne yok öğrenin ve dozunda kullanın aksi halde eksik ya da fazla vermeniz hayal kırıklığından başka bir işe yaramayacaktır. Yoksa sosyal medyada size ahır gübresini övenlerle bol bol kuzen olursunuz. Altın kural olarak ilk defa bir şeyi yapacaksanız büyük alanlarda denemeden küçük bir alanda deneyin ve yaptığınız işi ölçün ve tartın bu size güzel bir ön fikir verecektir.
EŞREF ŞEKERLİ firmasından ahır gübrelerinin idaresi ve uygun şekilde depolanması, daha verimli, ekonomik ve kaliteli bitkisel üretim için tarlanızda, bağ ve bahçenizde gübreleme programları hazırlama konusunda teknik destek ve danışmanlık alabilinirsiniz. EŞREF ŞEKERLİ üretimi akıllı sıvı gübreler, çiftlik ekipmanları ve yem bitkileri tohumları konusunda promosyon, sipariş ve teknik bilgiler için aşağıdaki iletişim adreslerinden ve numaralarından irtibat sağlayabilirsiniz.
Kazancınız ahırınızdaki gübre kadar bol olsun!
E-mektup: [email protected]
Çağrı merkezi Tel: +90212 709 4610.
Kaynakça:
- Parham, J. A., Deng, S. P., Da, H. N., Sun, H. Y., & Raun, W. R. (2003). Long-term cattle manure application in soil. II. Effect on soil microbial populations and community structure. Biology and Fertility of Soils, 38(4), 209-215.
- Pennington J, A Jennings, K VanDevender. Nutrient and Fertilizer Value of Dairy Manure - FSA-4017 (uaex.edu). https://www.uaex.edu/publications/pdf/FSA-4017.pdf
- Ejack, L., Hung, C. Y., & Whalen, J. K. (2021). Fall-applied cattle manure did not provide nitrogen fertilizer value to spring cereal crops. Canadian Journal of Soil Science, 101, 1-4.
- Annicchiarico, G., Caternolo, G., Rossi, E., & Martiniello, P. (2011). Effect of manure vs. fertilizer inputs on productivity of forage crop models. International journal of environmental research and public health, 8(6), 1893-1913.
- O'Brien, P. L., & Hatfield, J. L. (2019). Dairy Manure and Synthetic Fertilizer: A Meta‐Analysis of Crop Production and Environmental Quality. Agrosystems, Geosciences & Environment, 2(1), 1-12.